W postępowaniu upadłościowym wielokrotnie spotykany jest problem pokrzywdzenia wierzyciela, który to zazwyczaj nie jest w stanie otrzymać zwrotu pełnej kwoty wierzytelności. Instytucja skargi pauliańskiej z art. 527 Kodeksu cywilnego ma na celu ochronę interesów wierzycieli, które często zostają naruszone w postępowaniu upadłościowym. Ogłoszenie upadłości przez Dłużnika utrudnia uzyskanie zaspokojenia, jednak likwidacja majątku może zwiększyć wysokość funduszy znajdujących się w masie upadłości. Skarga pauliańska to zaskarżenie czynności dokonanej przez dłużnika, jeżeli czynność taka doprowadziła lub w miała doprowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli.
Przesłanki do zastosowania skargi pauliańskiej
Wierzyciel w terminie pięciu lat od dokonania czynności prawnej przez dłużnika może skorzystać z instytucji skargi pauliańskiej. Skarga będzie zasadna, jeżeli dłużnik nieodpłatnie przekazał np. własność nieruchomości lub sprzedał składnik majątku za znacznie zaniżoną kwotę. Czynność prawna dłużnika pokrzywdzi wierzyciela, jeżeli doprowadzi do powstania lub pogłębienia stanu niewypłacalności.
Ponadto, aby możliwe było wniesienie skargi pauliańskiej, musi dojść do czynności prawnej dokonanej przez dłużnika. Zatem skarga pauliańska nie może dotyczyć pozostałych czynności dokonanych przez dłużnika (np. wyrzucenie przedmiotu). Istotną kwestią jest również fakt, iż czynność prawna musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela. Przez pojęcie pokrzywdzenia wierzyciela należy natomiast rozumieć doprowadzenie do stanu niewypłacalności dłużnika lub pogorszenia stopnia jego niewypłacalności. Pokrzywdzenie wierzyciela musi również nastąpić świadomie, choćby w zamiarze było pokrzywdzenie innego wierzyciela, niż tego, który wskutek czynności dokonanej przez dłużnika zastosował skargę pauliańską. Ostatnią z przesłanek umożliwiających skuteczne wniesienie skargi pauliańskiej jest konieczność uzyskania korzyści majątkowej przez osobę trzecią, która wiedziała lub mogła się dowiedzieć, że celem czynności prawnej jest pokrzywdzenie wierzyciela. W związku z tym możliwe jest zastosowanie wyżej wspomnianych domniemań. Między innymi możliwe jest założenie, że osoba trzecia pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem wiedziała, że celem czynności prawnej jest pokrzywdzenie wierzyciela.
Wystąpienie z powództwem przez syndyka
Po ogłoszeniu upadłości wierzyciele tracą możliwość wystąpienia ze skargą pauliańską. Uprawnienie to nabywa syndyk, który reprezentuje ogół wierzycieli, którzy biorą udział w postępowaniu upadłościowym. Syndyk dysponuje odrębnym terminem na podjęcie czynności, ponieważ prawo upadłościowe wyznacza mu „własny” termin na wytoczenie powództwa. Zostało to określone w art. 132 prawa upadłościowego, który stanowi, że nie można żądać uznania czynności za bezskuteczną po upływie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości, chyba że na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego uprawnienie to wygasło wcześniej. W przypadku, gdy Sąd uwzględni powództwo zawierające skargę pauliańską, orzeka o bezskuteczności czynności prawnej dłużnika względem masy upadłości.
